Çinli muhalif sanatçı Ai Weiwei: Haklar, savunulduğu sürece vardır, savunmazsanız yok olurlar

Japonya’nın kültür alanında Nobel Ödülü sayılan Praemium Imperiale’nin heykel branşında bu yılki kazananı Çinli muhalif sanatçı ve aktivist Ai Weiwei oldu.

Senelerdir Çin haricinde sürgün yaşamı yaşayan Weiwei, ödülünü almak için geldiği Tokyo’da özgürlükler ve temel haklar için verdiği savaşla ilgili BBC Türkçe’ye konuştu.

Ai Weiwei, 1997 senesinde Birleşik Krallık’tan Çin’e geçen ve Asya’da insan hakları ve özgürlüklerin kalelerinden olan Hong Kong’un son yıllardaki durumunu işaret ediyor.

Hong Kong’da güvenliği sağlama sebebi öne sürülerek Çin hükümetinin 2020 senesinde yürürlüğe koyduğu Ulusal Güvenlik Yasası’na değinen Çinli sanatçı, bunun sonucunda son 25 yılda gelinen noktada Çin ve hakimiyetindeki bölgelerde kendisi benzer biçimde demokrasi yanlısı şahıs, grup, dernek, medya kuruluşları ve işçi sendikalarının hedef alındığını söylüyor.

Baskınlar, tutuklamalar, soruşturmalar ve varlıkların dondurulması benzer biçimde uygulamalar sonucunda insanların, en temel hak ve özgürlüklerine meydana getirilen bu saldırılara artık tahammülünün kalmadığını sadece ses de çıkaramadıklarını konu alıyor.

Weiwei, yapmış olduğu basın toplantısında 10 senedir Şi Jinping’in mutlak hakimiyetindeki Çin’de basın ve ifade özgürlüğünün olmayışını da eleştiriyor.

Çin’in Batılı değerleri almadan paracı bir sisteme dönüşmek istemesinden rahatsız bulunduğunu söyleyen Weiwei, Çin’i üç kuşaktır yönetenlerden önde gelen, odağına ekonomiyi ve bireylerin refahının artmasını alan ve “Haklar yada özgürlükleri düşüneceğinize ilkin zenginleşin” diyen Deng Xioping zamanından beri gelinen noktanın üzücü bulunduğunu belirtiyor.

Weiwei, bugün ülkede sayıları binlere varan milyarderlerin bile özgürlüklerin kısıtlanmasından paylarını aldıklarının altını çiziyor ve “Artık en ilkin servet yapayım şeklinde konuşmuyorlar” diyor.  

Çin Komünist Partisi, geçen hafta meydana getirilen olağan kongresinde ülkeyi 10 senedir yöneten Başkan Şi Jinping’e daha ilkin görülmemiş halde üçüncü kere beş senelik yetki vermiş ve bir anlamda ülkenin yaşam boyu “imparatoru” haline gelen Jinping’in politikalarına destek çıkmıştı.

2020’de Ulusal Güvenlik Yasası’nın yürürlüğe girmesinden sonrasında bunu “Hong Kong’un tabutuna çakılan son çivi” olarak nitelendirmiştim. Ondan ilkin bağımsız ve otonom olan Hong Kong demokratik bir yerdi. Şimdilerde Çin’in Sincan yada Şangay benzer biçimde herhangi bir bölgesine dönüştü. Bir ihtimal sırada Tayvan var.

Evet, bu fazlaca gerçekçi bir sual ve beni epeyce düşündürüyor. Hepimiz için özgürlük isterken gün gün, hatta saniye saniye kendi özgürlüğünüzü kaybediyorsunuz. Bu uğurda pek fazlaca yoldaşım, yakın dostum ve tanıdıklarım hapse atıldı, unutuldu. Şimdi adları bile bilinmiyor. Oysa bir hareketin öncüsü falan değillerdi. Yalnız temel insan haklarını korumak için çaba sarfediyor ve talep ediyorlardı fakat özgürlüklerini kaybettiler. Bu şekilde insanoğlu dünyanın pek fazlaca ülkesinde hapsi boyluyor.

Julian Assange örnek olarak… Kendisini Ekvador’un Londra Büyükelçiliği’nde ve tutulduğu hapishanede ziyaret etme fırsatım oldu. Mahkemesine de katılıp dinledim. Şimdi 175 yılla yargılanmak suretiyle ABD’ya geri iade ediliyor. Oysa yapmış olduğu tek şey, Wikileaks adıyla bağımsız ve araştırmacı bir platform sunmaktı ve bu da halkın data alma özgürlüğü için fazlaca önemliydi.

Eğer o suçluysa, basın özgürlüğünü de ifade özgürlüğünü de unutun gitsin. Bu şekilde insanları korumazsak çağdaş toplumun fazlaca mühim değerlerini de kaybederiz. Bugün Çin’de yöneticiler Julian Assange ve Edward Snowden vakalarının sonuçlarına bakıp Batı’nın basın ve ifade özgürlüğüyle dalga geçiyor.

Benim babamı vaktiyle Sincan’a, şu demek oluyor ki Uygurlar’ın olduğu yere sürgüne yollamışlardı. İnsan hakları mevzusu o denli geniş bir coğrafyayı etkiliyor ki. Bu hakları hafife alırsak yada onlara nede olsa hep haiz olacağımızı düşünüp tembelleşirsek sonu iyi olmaz.

Haklar, savunulduğu sürece vardır. Onları savunmazsanız yok olurlar. Türkiye’nin de özgürlüklerle ilgili her ülke benzer biçimde kendi sorunları var. Fakat İngiltere de kısa süre ilkin ülkedeki mültecileri Ruanda’ya göndermeyi düşünüyordu. Haklar mevzusunda hangi ülke hangisinden daha ileri yada kim kimden daha üstün iyi mi karar verilecek?

Şiir, fotoğraf, heykel ve belgesel filmlere uzanan geniş bir yelpazede eserler veren 65 yaşındaki Çin asıllı sanatçı ve aktivist Ai Weiwei bugün çağdaş sanat dünyasının en meşhur isimlerinden biri.

Kendi yarattığı Fake adlı markası altında çalışmalarını sürdürüyor.

Çocukken babasının politik faaliyetleri sebebiyle ailece Uygur azınlığın yaşamış olduğu Sincan’a sürüldü.

Baskı ve sansüre karşı duruşu, onu sık sık Çin hükümeti ile karşı karşıya getiriyor.

2015 senesinde hakkında iddianame bile hazırlanmadan hapse atıldıktan sonrasında  Çin dışına çıkmasına izin verildiğinden beri Avrupa’da sürgün yaşamı yaşıyor ve oradaki insan haklarını da eleştiriyor.  

Bir dönem İngiltere’de yaşadıktan sonrasında şimdi Portekiz’de yaşıyor ve Almanya’da çalışıyor. Çin’de kalan 90 yaşındaki annesini göremeden ölmekten korkuyor. 

Sanatından fazlaca politik duruşuyla anılmaktan artık çok da fazla hoşnut olmadığını özetleyen Weiwei, “Bir ihtimal kendi kişisel hayatıma daha fazlaca ehemmiyet vermeliyim. Sonuçta bu dünyada sınırı olan zamanımız var” diyor.