Brezilya’da seçim günü: Bolsonaro ve Lula karşı karşıya

BBC İzleme Servisi

Brezilya’da devlet başkanlığı seçiminin ikinci turu bugün.

Ülkenin sağcı lideri Jair Bolsonaro, solcu rakibi Luiz Inacio da Silva ile yarışacağı cumhurbaşkanlığı seçimlerinin “iyilikle fenalık” içinde bir harp olacağını söylüyor.

Ülkenin liderliği için tekrardan yarışan eski cumhurbaşkanı Lula kamuoyu yoklamalarında önde görünüyor ve bu yarışı “demokrasi ve otoriterlik içinde” bir savaşım diye vasıflandırıyor.

Kampanya söylemlerinin de ötesinde dünyanın gözleri de Latin ABD’nın bu en büyük demokrasisinin kurumları ve istikrarı açısından tehlikeli sonuç bir imtihan olacak bu seçimlerin üstünde.

Seçimin sonucu, hangi adayın kazandığına ya da sonuçların tartışmalı olup olmadığına bakılırsa, tüm bölgeyi ve hatta ABD’nin geleneksel hegemonyası ile rekabet içindeki Çin ve Rusya’nın Brezilya’ya artan ilgisi de göz önüne alındığında daha geniş bir jeopolitik alanı etkileyecek.

2 Ekim’de meydana getirilen ve iki adayın da yüzde 50’nin altında kalmış olduğu birinci turda Bolsonaro kamuoyu yoklamalarının ortaya koyduğu oranların üstünde oy alarak Lula’ya oldukça yaklaşmıştı.

İkinci tur seçimler öncesinde yürütülen kampanyaya görülmemiş düzeyde sert bir söylem ve Brezilyalıların oldukça yoğun bir halde kullandığı toplumsal medya platformlarında iyice büyüyen üstün dereceli düzeyde düzmece haber damgasını vurdu.

Kimsenin elinden geleni sakınmadığı bu sert kampanya Latin ABD’da toplumsal adaletsizliğin en büyük olduğu ülkeler arasındaki Brezilya’da derin toplumsal, ekonomik ve bölgesel uçurumları da çıplak bir halde gözler önüne serdi.

Seçimler yaklaştıkça sertlik tehdidi mevzusundaki kaygılar da giderek arttı. 23 Ekim günü Bolsonaro’nun bir siyasal müttefikinin kendisini tutuklamaya gelen polise ateş açarak ve el bombalarıyla direnmesi korkuları daha da artırdı.

Sonucu belirleyecek oylamanın vakti geldi fakat kaybeden adayın sonucu kabul etmeyebileceği mevzusunda da ciddi kaygılar var.

Bilhassa de eski bir asker olan Bolsonaro, aylardır Brezilya’da kullanılan elektronik oylama sistemini eleştiriyor, Yüksek Mahkeme ve Yüksek Seçim Kurulu yargıçlarını suçlayıcı açıklamalar yapıyor ve örtülü askeri müdahale tehditleriyle fanatik taraftarlarını kışkırtıyor.

Ülkenin en oldukça satan günlük gazetelerinden O Globo’da 25 Ekim günü gösterilen, bazı generaller, yargı ve seçim kurulu yetkililerinin de alıntılandığı bir yazıda Brezilya’da seçimin ertesi günü sonuçların tartışmalı hale gelmesinden ya da kim bilir “daha trajik” bazı gelişmelerden kaygı duyulduğu aktarıldı.

Öyle ki ABD ve Avrupa Birliği de kendilerini evvel seçim sonuçlarının reddedilmesi girişimlerini kabul etmeyecekleri şeklinde ikazlar halletmeye zorunlu hissettiler.

Dört yıl devam eden kargaşa ve bunalımlı bir cumhurbaşkanlığı döneminden sonrasında siyasal yaşamı için savaşım veren Bolsonaro, seçim neticelerini kabul edeceğini söylemiş oldu fakat bu tür açıklamalarında sık sık koşullar da öne sürdüğü için bu sözünde durmaması ihtimali var.

Bolsonaro’nun cumhurbaşkanlığına Covid-19 salgını mevzusundaki tutumunun yol açmış olduğu skandallar ile Brezilya’nın Amazon yağmur ormanlarını görülmemiş bir hızla yok eden orman kesimi ve yangınların dünyada yol açmış olduğu hiddet damgasını vurdu.

Cumhurbaşkanlığı seçimi sürecinde yaptıkları da oldukça münakaşa yarattı. Muhalifleri, Bolsonaro’nun bir dört yıl için daha seçilmesinin, Brezilya demokrasisinin 1964 ile 1985 yılları arasındaki askeri diktatörlük döneminden bu yana karşılaşmış olduğu en büyük tehdit olacağını söylüyorlar.

Bu tezlerine kanıt olarak da Bolsonaro’nun Brezilya Kongresi, Yüksek Mahkemesi ve Seçim Kurulu’nda düşmanı olarak görmüş olduğu kişilere yönelttiği “anti demokratik tehditleri” gösteriyorlar.

Bolsonaro’nun orduyla ilişkisinin fazla yakın olması ve ana akım medyada muhaliflerine karşı kullandığı ağır dil de kaygı yaratıyor.

Bolsonaro’nun tüm sert eleştirilerine karşın Brezilya’da kullanılan elektronik oylama sisteminde şimdiye kadar büyük bir hile yapıldığına asla rastlanmadı.

Bir oldukça gözlemci, sık sık ABD’nin eski başkanı Donald Trump’a benzetilen sağcı cumhurbaşkanının, seçimi kaybederse, 2020 seçimlerini kaybeden Trump benzer biçimde bir direnişe girişebileceği kaygısını dile getiriyor.

Aralarında Amazon ormanlarını yok eden sığır çiftçileri, Evanjelik Hristiyanlar ve tabanca lobisinin de bulunmuş olduğu Bolsonaro destekçileri ise onu sık sık “Brezilya’yı komünizmden koruyacak tek şahıs” olarak tasvir ediyor.

Brezilya’nın, Latin ABD’da son yıllarda solcu liderlerin seçildiği ülkelere katılmaması icap ettiğini söylüyorlar.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle jeopolitik uçurumların derinleştiği bir dünyada, 30 Ekim seçimlerini kazanarak Brezilya lideri olacak siyasetçinin internasyonal planda kimlerle ittifak kuracağı yakından izlenecek.

Önde gelen günlük gazetelerden Folha dae Sao Paulo’da 25 Ekim günü gösterilen başyazıda gerek Lula gerekse Bolsonaro’nun Rusya ve Ukrayna savaşı mevzusunda “Brezilya geleneklerine uygun tehlikeli sonuç tarafsızlık” tutumu izleyecekleri mevzusunda açıklamalar yaptıkları hatırlatılıyor.

Fakat Folha başyazısı bununla beraber Bolsonaro’nun eski ABD Başkanı Donald Trump ve Macaristan’ın sağcı lideri Viktor Orban ile gizlemediği dostluğuna da dikkat çekiyor.

Buna karşılık aynı yazıda eski önder Lula’nın da “sol otokratlar ve diktatörlerle zamanı ve ideolojik yakınlık içinde” olduğu da kaydediliyor, Küba ve Venezuela yönetimleri ile yakınlığı örnek veriliyor.